*Bilal Tanrıverdi
@tnrvrdbilal

Azerbaycan, Türkiye, Pakistan ve İran’ı kapsayan siyasi açıklamalar ve askeri tatbikatlar, Güney Kafkasya’da gerilimin tırmanmasına ilişkin korkulara yol açtı.

700 kilometrelik bir sınırı paylaşan İran ile Azerbaycan arasındaki gerilim son haftalarda tırmanıyor.

Tahran, Azerbaycan ve müttefikleri Türkiye ve Pakistan’ın Bakü’de ortak askeri tatbikatlar gerçekleştirmesinden sadece haftalar sonra, Ekim ayının başından bu yana Kafkas komşusu ile sınırı boyunca geniş çaplı askeri tatbikatlar düzenliyor.

Tatbikatlar, İran’ın İsrail ordusunun Azerbaycan topraklarında konuşlandırıldığı yönündeki iddiaları üzerine gerçekleşti.

Geçen yıl Dağlık Karabağ’daki savaşta Azerbaycan, İsrail ” Kamikaze ” insansız hava araçlarını savaş alanına yerleştirirken, Türkiye Bakü’ye silah ve teknik yardım sağlayarak ülkenin Ermenistan’a karşı askeri zaferine katkıda bulundu.

Azerbaycan ve İran arasındaki mevcut gerilim şimdiye kadar sınırları boyunca bir söz savaşı ve askeri tatbikatlarla sınırlı olsa da, bunun topyekün bir çatışmaya dönüşebileceğine dair korkular var.

İran’ın kuzeyi, Azerbaycan’ın güney sınırında, İran’daki en büyük azınlık olarak kabul edilen büyük bir Azeri nüfusa ev sahipliği yapıyor, bu da bir tırmanışın feci sonuçlara yol açabileceği iddialarını gündeme taşıyor.

Dağlık Karabağ

İran ile Azerbaycan arasındaki sorunların çoğu, Azerbaycan ile Ermenistan arasında geçen yıl Dağlık Karabağ’da yaşanan savaştan kaynaklanıyor.

Dağlık Karabağ, 2020 savaşından önce yaklaşık otuz yıl Ermeni silahlı kuvvetleri tarafından kontrol edilen Azerbaycan’da tartışmalı bir bölgedir.

1990’larda bölge Azerbaycan’dan ayrıldı, ancak henüz dünyanın hiçbir ülkesi tarafından tanınmadı.

Erivan hükümeti tarafından desteklenen ayrılıkçı Ermeniler, uzun süredir Azerbaycan’dan ayrılmak ve Ermenistan’ın bir parçası olmak için uğraşsalar da başarısız oldular.

Geçen yıl Rusya’nın arabuluculuğunda ateşkesin ardından sona eren 44 günlük savaşın ardından Azerbaycan, Dağlık Karabağ ve çevresindeki yaklaşık 30.000 kişinin öldüğü 1991-94 savaşında kaybettiği toprakların çoğunu geri aldığını ilan etti.

Her iki ülkeyi sınırlayan İran, çatışmalar boyunca büyük ölçüde sessiz kaldı, ancak geleneksel olarak Ermenistan’ın müttefiki olmasına rağmen tartışmalı bölgenin Azerbaycan toprakları olduğunu sona doğru kabul etti.

Askeri tatbikatlar

12 Eylül’de Azerbaycan, görünüşte Tahran’ı daha da kışkırtan bir hareketle Türkiye ve Pakistan ile ortak askeri tatbikatlara ev sahipliği yaptı.

İran dışişleri bakanlığına göre “Üç Kardeş 2021” olarak adlandırılan üçlü tatbikat, silahlı kuvvetlerin Azerbaycan, İran, Kazakistan ve Rusya Federasyonu’na ait olmadığını öngören Hazar Denizi’nin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşme’nin hükümlerini ihlal etti. Ve Türkmenistan’ın Hazar Denizi’nde bulunması yasaklanmıştı. Ancak anlaşma yürürlüğe girmedi çünkü İran henüz anlaşmayı onaylamadı .

Tatbikatların belirtilen amacı, mevcut ikili ilişkileri güçlendirmek ve terörle mücadele işbirliğini desteklemekti.

Tatbikatların açılış töreninde, Azerbaycan özel kuvvetleri komutanı Korgeneral Hikmat Mirzayev, Ermenistan’a karşı yürüttüğü 44 günlük savaşta Türkiye ve Pakistan’ın Azerbaycan’a verdiği desteği kabul etti.

Ticaret güvenliği

Tatbikatların başlamasından birkaç gün sonra, Azerbaycan’ın, daha önce Ermenistan ile İran’ı birbirine bağlayan ve 2020 savaşının ardından Azerbaycan’ın ele geçirdiği bir yolu kullanan İran kamyonlarına kısıtlamalar getirdiği bildirildi.

İran daha önce rotayı Rusya ve Batı Asya’ya kısıtlama olmaksızın ulaşmak için kullanmıştı. Yeni kısıtlamalar, İranlı nakliyeciler için kontrol noktaları ve yol vergisi ile iki sürücünün gözaltına alınmasını içeriyordu; bu, bölgedeki trafiğin serbest akışını koruyan Rus aracılı ateşkes anlaşmasının hükümlerine açıkça aykırıydı.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Anadolu Ajansına verdiği son röportajda konuyu gündeme getirerek, İran kamyonlarının 2020 savaşından bu yana Karabağ’a “yasadışı” bir şekilde girdiğini iddia etti.

11 Ağustos ile 11 Eylül tarihleri ​​arasında Azerbaycan’ın Karabağ bölgesine yaklaşık 60 İran kamyonunun izinsiz girdiğini ve yeni kontrollerin bu ihlale bir yanıt olduğunu söyledi.

Ardından Azerbaycan topraklarından geçen yolu kontrol etmeye başladık ve İran’ın Karabağ’a gönderdiği tırların sonu geldi” dedi.

Bu arada İran medyası ,Ermenistan’ın stratejik Syunik eyaletini Azerbaycan’a vermeyi planladığını iddia etti.

Ermenistan’ın en güneydeki eyaleti olan Syunik, batıda Azerbaycan’ın Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, doğuda Azerbaycan ve güneyde İran arasında yer almaktadır. İran ile Ermenistan sınırını oluşturur.

Azerbaycan’da İsrail askeri varlığı

İran’ın bölgesel baş düşmanı İsrail, Dağlık Karabağ sorununda Azerbaycan’ın ana destekçilerinden biri olarak biliniyor. Aynı zamanda Telaviv Bakü’nün Rusya’dan sonra en büyük ikinci silah tedarikçisidir.

6 Ekim’de İran’ın üst düzey diplomatı, İsrail’in Kafkasya’daki sözde varlığıyla ilgili “ciddi endişelerini” dile getirdi.

İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Amir-Abdollahian Moskova’da gazetecilere verdiği demeçte, “Kafkasya’da jeopolitik değişime ve harita değişikliğine kesinlikle müsamaha göstermeyeceğiz” dedi.

Ancak Bakü, İsrail’in İran sınırları yakınında askeri varlığının iddialarını “temelsiz” olarak reddetti .

Üçlü tatbikatların ardından İran, Azerbaycan ile Poldaşt ve Jolfa sınır kapıları yakınında kendi askeri tatbikatlarını gerçekleştirdi. Tatbikatlar arasında zırhlı ve topçu birimlerinin yanı sıra insansız hava araçları ve helikopterler yer aldı.

Başkan  Aliyev, İran tatbikatlarına şaşırdığını dile getirdi.

Aliyev Anadolu Ajansı’na verdiği demeçte, “Bu çok şaşırtıcı bir olay. Her ülke kendi topraklarında herhangi bir askeri tatbikat yapabilir. Bu onların egemenlik hakkı. Ama neden şimdi ve neden bizim sınırımızda?” dedi.

Aliyev açıklamalarında şunları da kaydetti: “Cebrail, Fuzuli ve Zengilan bölgelerinde Ermeniler varken tatbikatlar neden yapılmadı? Neden 30 yıllık işgalden sonra bu toprakları özgürleştirdikten sonra yapılıyor?”

Aliyev ayrıca 5 Ekim’de Bakü’nün Tahran’ın Azerbaycan topraklarında İsrail askeri varlığına ilişkin “temelsiz” iddialarını “cevapsız bırakmayacağını” söylemişti.

Bu arada Amir-Abdollahian, ülkesinin kendi topraklarında askeri tatbikat düzenleme hakkını savundu.

İran devlet medyasına göre, dışişleri bakanı yeni Azeri büyükelçisine, İsrail’in İran sınırlarındaki varlığına atıfta bulunarak, “İran, Siyonist rejimin ulusal güvenliğine karşı faaliyetlerine müsamaha göstermez ve ne gerekiyorsa yapacaktır” dedi.

Etnik yön: Kuzey İran’da Azeri azınlık

Bölgede, ülkedeki en büyük azınlık olduğu tahmin edilen önemli bir Azeri nüfusu yaşıyor .İran’ın kuzeyindeki Azeriler, Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ ihtilafında kazandığı zaferin ardından halka açık kutlamalar düzenleyerek savaşın ardından İran-Ermeni sınırlarının kapatılmasını talep etti.

*Yorum / Analiz Middleasteye ile Anadolu Ajansı haberlerinden derlenmiştir.
Tercüme gazeteciye aittir.